Khó khăn vẫn đang ở phía trước

Đại dịch đã đẩy kinh tế toàn cầu rơi vào tình trạng suy thoái trầm trọng nhất kể từ đại suy thoái 1929-1933; gây ra tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng về việc làm, thất nghiệp, an sinh xã hội và tác động lớn đến trật tự kinh tế, chính trị, xã hội tại nhiều quốc gia trên thế giới. Việc phòng chống đại dịch này là chưa có tiền lệ, đòi hỏi các biện pháp mạnh, đồng bộ, chủ động ứng phó nhanh, linh hoạt, kịp thời và hiệu quả. Dưới tác động của dịch Covid-19, các nước lớn đều gặp nhiều khó khăn về kinh tế, chính trị, xã hội và buộc phải điều chỉnh ưu tiên đối nội và đối ngoại.

TS Lê Thị Ánh Tuyết cảnh báo: “Khó khăn vẫn ở phía trước, thậm chí khó khăn nhất của kinh tế Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng có thể còn chưa đến vì các doanh nghiệp Việt Nam vốn yếu, chưa quen với những đứt đoạn toàn cầu. Hơn nữa, thế giới hiện vẫn đang chưa nối lại được chuỗi cung ứng, nền kinh tế có ảnh hưởng lớn tới Việt Nam là Trung Quốc đang phải chịu tai họa kép từ cả Covid và cuộc chiến thương mại. Những điều này sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới Việt Nam”. Tuy nhiên, TS Ánh Tuyết cũng cho rằng, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp vừa và nhỏ, điều này cũng có lợi thế chứ không phải chỉ có yếu thế. Lợi thế là càng nhỏ thì tính linh hoạt càng cao, tính xoay trở càng dễ dàng hơn. Đây là điểm mà Việt Nam nên tận dụng.

Cách mạng công nghiệp 4.0 được định hình và phát triển khá mạnh mẽ trong thời gian qua, đã phát huy được vai trò và hiệu quả to lớn trong đối phó với đại dịch lần này, do đó TS Lê Thị Ánh Tuyết cho rằng, sẽ có những điều kiện rất thuận lợi để có những bước phát triển vượt bậc trong thời gian tới. Trước nguy cơ dịch bệnh có thể tái phát và sự xuất hiện của các dịch bệnh tương tự trong tương lai, quá trình chuyển đổi công nghệ sẽ xoay quanh việc tạo ra một số mô hình hoạt động trong một xã hội giảm tiếp xúc.

Xu hướng tiêu dùng, thương mại và xu thế phát triển mới trên nguyên tắc từ xa, hạn chế tiếp xúc, xuất hiện thêm nhiều các ngành nghề kinh doanh trực tuyến mới dựa trên kinh tế số. Các loại hình điện tử, trực tuyến dựa trên nền tảng internet sẽ được ứng dụng rộng rãi hơn nữa, như chính phủ điện tử, thương mại điện tử, làm việc trực tuyến tại nhà, học trực tuyến từ xa…

Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ được các nước chú trọng tăng cường đầu tư, đẩy nhanh hơn nữa trong thời gian tới. Công nghệ thông tin, đặc biệt là kết nối 5G, 6G sẽ được quan tâm phát triển nhanh hơn nữa. Công nghệ tự động hóa với việc sử dụng người máy và quá trình tự động hóa sản xuất, điều khiển hoạt động từ xa, phương tiện không người lái sẽ có bước phát triển nhảy vọt.

TS Lê Thị Ánh Tuyết khẳng định: “Kinh tế số sẽ tạo ra luật chơi mới và yêu cầu các doanh nghiệp phải có sáng tạo, thích ứng nhanh nếu không muốn bị bỏ lại phía sau. Đây cũng là thời cơ lớn để Việt Nam tích cực tham gia và có được vị trí cao hơn trong lĩnh vực này, qua đó phát huy vai trò của cạnh mạng công nghiệp 4.0 như một định hướng phát triển quan trọng của đất nước”. Thời gian qua, Việt Nam đã nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đã kịp thời có những định hướng chiến lược để phát triển lĩnh vực này. Tuy nhiên, cũng còn không ít hạn chế, môi trường pháp lý cho các lĩnh vực công nghệ số, kinh tế số chưa được hoàn thiện, đặc biệt là thể chế cho các hoạt động kinh tế số, kinh tế chia sẻ, đổi mới sáng tạo. Chất lượng nguồn nhân lực vẫn là trở ngại lớn nhất, chưa thể tạo ra lợi thế so với các nước trong khu vực.

Thủ tục hành chính trực tuyến phục vụ doanh nghiệp được đẩy mạnh chưa từng thấy

TS Huỳnh Thanh Điền, Trưởng bộ môn Kinh tế và phương pháp nghiên cứu, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành nhận định, những ngày giãn cách xã hội, các hoạt động kinh tế bị hạn chế, nhưng người dân vẫn tìm được cách làm việc, mua bán để mưu sinh mà không cần tiếp xúc. Bắt đầu từ đây, người dân, doanh nghiệp và chính quyền quan tâm hơn đến việc sử dụng công nghệ trong mọi hoạt động để an toàn phòng dịch Covid. Những thay đổi này đang dần định hình tương lai các hoạt động kinh tế.

Trong gần 2 năm qua, các cơ quan chính quyền địa phương cũng quen dần với việc họp hành trực tuyến, khảo sát và lấy ý kiến người dân bằng các nền tảng công nghệ miễn phí. Người dân tham gia ý kiến, phản hồi về chính sách, thực thi chính sách của chính quyền thông qua các mạng xã hội. Các cơ quan hành chính còn lập ra nhiều nhóm trên mạng xã hội để thông tin việc hỗ trợ thực phẩm, tiền mặt, tiêm vaccine, hỗ trợ điều trị, thu hút sự quan tâm của người dân. Từ đây, người dân đã bắt đầu làm quen với việc giao tiếp, góp ý với chính quyền từ xa một cách hiệu quả.

Đặc biệt nhất, theo TS Huỳnh Thanh Điền, các thủ tục hành chính trực tuyến được đẩy mạnh chưa từng thấy trong thời gian diễn ra dịch Covid như bảo hiểm y tế, kê khai quyết toán thuế, thủ tục hải quan, khai báo y tế, đăng ký doanh nghiệp… đã được sử dụng triệt để. Người dân và doanh nghiệp đã hình thành được thói quen này nên việc quản trị nhà nước từ xa sẽ đơn giản và hiệu quả trong tương lai. Chiêm nghiệm những điều đã và đang xảy ra có thể thấy, đại dịch Covid là tác nhân của mọi sự thay đổi đã dần hình thành từ trước. Mấu chốt của sự thay đổi này là quá trình chuyển số. Dịch Covid đưa con người đến gần hơn, thân thiện hơn với công nghệ số để định hình tương lai của tất cả các chủ thể và các hoạt động trong nền kinh tế.

Sau đại dịch, doanh nghiệp cũng nhận ra hành vi tìm kiếm thông tin sản phẩm, đặt hàng, nhận hàng, kiểm soát chất lượng từ xa của khách hàng. Theo đó, sản phẩm dịch vụ sẽ được định vị lại cho phù hợp với nhu cầu đó. Chẳng hạn như để giao hàng thông qua người vận chuyển trung gian thì sản phẩm phải được thiết kế, đóng gói, hướng dẫn lắp đặt, sử dụng phù hợp.

Tương tự, khách hàng cũng bắt đầu thay đổi thói quen tìm kiếm thông tin sản phẩm qua những kênh mới, nên họ phải thay đổi phương pháp xúc tiến cho phù hợp. Khách hàng không thể đến nơi sản xuất để kiểm tra chất lượng sản phẩm, buộc lòng doanh nghiệp phải có hệ thống thông tin kết nối với khách hàng để kiểm soát chất lượng từ xa,…

Bên cạnh đó là xu hướng hợp tác giữa doanh nghiệp với lao động tự do. TS Huỳnh Thanh Điền cho biết: “Làm việc từ xa là xu hướng nên sẽ hình thành lực lượng lao động tự do chuyên nghiệp. Doanh nghiệp có thể thuê ngoài một số vị trí mà không cần phải tuyển dụng nhân sự cho vị trí này, chẳng hạn như người giao hàng, vì có đội ngũ giao hàng chuyên nghiệp là các lao động tự do. Các công việc khác như thiết kế sản phẩm, kế toán, quản lý nhân sự, tổ chức sự kiện… cũng không nhất thiết phải tuyển dụng mà có thể thuê các công ty hoặc cơ sở chuyên nghiệp trong lĩnh vực này”.

Tương lai sẽ có rất nhiều lao động tự do ở những ngành nghề khác nhau, bộ máy nhân sự sẽ tinh gọn. Xu hướng hợp tác giữa doanh nghiệp với lao động tự do là tất yếu, dịch Covid chỉ là một tác nhân thúc đẩy tiến trình này diễn ra nhanh hơn. Hợp tác này mang lại lợi ích cho cả hai bên và xã hội. Người lao động tự do sẽ tạo ra nhiều giá trị và sáng tạo hơn khi họ làm chủ được công việc của mình. Chẳng hạn như một chuyên gia thiết kế có thể thoả sức sáng tạo nhiều mẫu sản phẩm để bán cho nhiều doanh nghiệp khác nhau, còn làm cho một chỗ thì không tận dụng được hết năng lực sáng tạo đó. Người giao hàng chuyên nghiệp sẽ thoải mái lựa chọn nguồn cung cấp và khách hàng để vận chuyển nhanh, tiết kiệm chi phí nhất.

Tương tự, số lao động tự do chuyên nghiệp khác sẽ có động lực để lao động với năng suất tối đa. Doanh nghiệp cũng giảm được chi phí cố định khi hợp tác với các lao động tự do. Chẳng hạn như trong trường hợp không có hàng để giao thì không mất chi phí trả lương cho nhân viên giao hàng. Thuê thiết kế thì doanh nghiệp chỉ trả tiền cho mẫu sản phẩm, thay vì trả lương hằng tháng cho dù họ có làm ra sản phẩm hay không. Lúc đó, doanh nghiệp chuyên môn hoá vào lĩnh vực mình có thế mạnh mà không phải đau đầu với bài toán sử dụng hiệu quả nhân sự cho nhiều vị trí khác nhau.

Một xu hướng nữa là hình thành chợ online. Đợt giãn cách xã hội vừa qua, các chợ truyền thống bị thu hẹp, chợ tự phát ngưng hoạt động hẳn, những người buôn bán và người mua vẫn có cách giao dịch. Bởi từ trước các nhóm chợ trên mạng xã hội đã có nhưng chưa thu hút được nhiều người tham gia. Trong các đợt giãn cách xã hội người ta vẫn mua được lương thực, thực phẩm và đồ dùng gia đình trên các chợ online, không nhất thiết phải đến siêu thị để xếp hàng chờ.

Khi đã tiếp cận và quen với chợ online ai cũng có thể đăng sản phẩm mình cần bán và ai cũng có thể tìm sản phẩm mình cần mua mà không cần gặp trực tiếp. Giao hàng có lực lượng lao động tự do đảm nhận. Người mua, người bán, người giao hàng đều cảm nhận được có lợi và thấy được tiện ích của chúng. Việc thanh toán được chuyển khoản nhanh chóng. Có thể các chợ tự phát và chợ truyền thống sẽ bị thu hẹp khi dịch bệnh được kiểm soát và thay thế bàng hình thức buôn bán thông qua các nhóm chợ quận, huyện trên mạng xã hội.

Phát triển nhà ở xã hội để phục hồi kinh tế

Ngay sau khi nới lỏng các biện pháp giãn cách xã hội, TP.HCM đã ban hành chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, nhấn mạnh phát triển kinh tế số, xây dựng đô thị thông minh, cải cách chính quyền, thu hút đầu tư, chăm lo an sinh xã hội cho người dân...

Kênh chăm lo an sinh xã hội được cấu thành bởi nhiều thành tố, trong đó có phát triển nhà ở. Nhóm nghiên cứu bao gồm ThS Cao Ngọc Thành và CN Nguyễn Anh Đào, Trung tâm Mô phỏng và Dự báo Kinh tế xã hội, Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM đã phát triển phương pháp mô phỏng phục hồi kinh tế - xã hội TP.HCM qua kênh thực hiện chiến lược phát triển nhà ở xã hội và các loại nhà ở phù hợp với người lao động thành phố.

Kết quả cho thấy, khi thực hiện phục hồi bằng kênh phát triển nhà ở sẽ thúc đẩy được nền kinh tế phát triển. Trong sự so sánh với các kênh chiến lược khác sẽ thấy được rằng phục hồi kinh tế bằng kênh nhà ở sẽ thu hút được sự tham gia của toàn xã hội. Nhu cầu nhà ở hiện nay khá lớn, đặc biệt là ở những đô thị như TP.HCM. Khi cầu đang ở một mức cao mà nguồn cung lại thiếu sẽ đẩy giá nhà lên quá cao, vượt khả năng của người dân. Nhưng nếu chính quyền chọn phục hồi kinh tế bằng kênh nhà ở sẽ mang cả lợi ích về mặt kinh tế lẫn xã hội. Phát triển lĩnh vực xây dựng nhà ở sẽ kéo theo phát triển các lĩnh vực vật tư xây dựng, thiết kế trang trí nội thất, vui chơi giải trí, giáo dục, tiêu dùng, nhiều dịch vụ tiện ích đi theo phục vụ các cư dân… Sự ổn định của lực lượng sản xuất sẽ làm cho năng suất lao động hiệu quả. Sức khỏe và sự an tâm về nhà ở sẽ là nguồn nội lực để người dân chuyên tâm vào phát triển kinh tế ở tầm mức và trình độ cao hơn. Hay nói cách khác, phục hồi kinh tế thông qua kênh phát triển nhà ở vừa có sự tác động trực tiếp, vừa có tác động gián tiếp đến sự phục hồi và phát triển kinh tế của Thành phố. Hơn thế nữa, ổn định được lực lượng sản xuất sẽ ổn định được nguồn cung lao động cho thị trường lao động tại các doanh nghiệp, kéo theo sự ổn định trong quá trình tham gia sản xuất.