Theo Responsible Statecraft, tạp chí trực tuyến của Viện Quincy, một tổ chức tư vấn tại Mỹ, khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự ở Ukraine, cuộc xung đột đã và đang định hình lại bản đồ các hành lang vận tải Á - Âu nối Trung Quốc và châu Âu. Đồng thời, nó thổi luồng sinh khí mới vào các tuyến đường dài cho phép hàng hóa đi qua vùng đất Á - Âu mà không cần đi qua lãnh thổ Nga. Cuộc xung đột cũng mở ra cơ hội cho sự kết nối rộng rãi hơn của Nga với các đối tác ở Trung Đông, Nam Á và Đông Nam Á.

Vì thế, hội nghị thượng đỉnh vào tháng 9 tới của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tại Samarkand (Uzbekistan) có thể cung cấp nền tảng cho các tuyến đường thay thế mới. SCO - gồm Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Pakistan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Kazakhstan và Tajikistan - sẽ thiết lập cơ sở cho việc mở rộng hành lang vận tải sang Trung Đông cũng như thỏa thuận về xây dựng một tuyến đường sắt Trung Á quan trọng.

Hội nghị thượng đỉnh dự kiến còn mở ra tư cách thành viên SCO của Iran vào thời điểm nước này được hưởng lợi từ những thay đổi trong địa chính trị của giao thông Á - Âu. Hội nghị thượng đỉnh sẽ tiếp tục chào đón Saudi Arabia, Qatar, Ai Cập, Bahrain và Maldives với tư cách là các đối tác đối thoại, cùng Azerbaijan và Armenia với tư cách quan sát viên. Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) gần đây cũng bày tỏ sự quan tâm đến liên kết với nhóm này.

Các quan chức Kyrgyzstan cho biết, những nhà lãnh đạo của một số quốc gia Trung Á và Trung Quốc đã đồng ý kí một thỏa thuận tại hội nghị thượng đỉnh để xây dựng một tuyến đường sắt Trung Quốc - Kyrgyzstan - Uzbekistan dài hơn 500km vốn "đã nằm trên bản vẽ trong 25 năm". Tuyến đường sắt sẽ nối ba quốc gia này với Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, cùng khu vực Trung và Đông Âu. Trước đây, việc thiếu ý chí chính trị cùng với những trở ngại về hậu cần và kĩ thuật, đặc biệt là ở khu vực miền núi Kyrgyzstan, cùng chi phí cao gây ra sự chậm trễ của tuyến đường sắt trên, nhưng hiện tại dường như chúng được coi là ít vấn đề hơn do hậu quả của xung đột Nga - Ukraine.

Tổng thống Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev cho rằng tuyến đường sắt này sẽ "mở ra cơ hội mới cho các hành lang vận tải nối khu vực với các thị trường ở Thái Bình Dương. Động thái này bổ sung vào việc mở rộng các tuyến đường sắt hiện có kết nối Đông với Tây".

Uzbekistan từ lâu khẳng định rằng tuyến đường sắt này là tuyến đường ngắn nhất từ Trung Quốc đến các thị trường ở Trung Đông và châu Âu, trong khi Trung Quốc coi đây là một cách để tránh nguy cơ vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu do việc tiếp tục vận chuyển qua Nga gây ra.

Tuyến đường sắt mới cũng sẽ tích hợp vào tuyến đường sắt nối Uzbekistan với Cảng biển Quốc tế Turkmenbashi của Turkmenistan trên Biển Caspi. Từ đó, nó có thể liên kết với vùng Caucasus, Thổ Nhĩ Kỳ và Biển Đen thông qua cảng Baku của Azerbaijan hoặc Iran, Ấn Độ, Vùng Vịnh và Đông Phi thông qua Hành lang Vận tải Quốc tế Bắc - Nam (INSTC).

Mặt khác, Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev đã thăm dò chuyển hướng xuất khẩu dầu của nước này sang châu Âu. Kazakhstan cũng không né tránh việc tìm cách biến các biện pháp trừng phạt chống Nga thành lợi thế cho mình, bao gồm cả việc đưa ra giải pháp thay thế các doanh nghiệp phương Tây rời bỏ Nga.

Về phần mình, các nhà phân tích Trung Quốc kì vọng rằng tuyến đường sắt, bắt đầu ở Kashgar, sẽ giúp chuyển đổi nền kinh tế của Tân Cương, tỉnh Tây Bắc gặp khó khăn của Trung Quốc.

Tuy nhiên, các động thái nhằm củng cố Trung Á như một nút quan trọng trên các hành lang giao thông Đông - Tây và Bắc - Nam diễn ra trong bối cảnh sự bất bình của công chúng trong khu vực ngày càng gia tăng và hoạt động thánh chiến đang lan rộng…

Theo Minh Ngọc (Tổng hợp) / Ngày Mới Online